वाक्प्रचार (vakprachara) व त्यांचे अर्थ | Marathi Grammar

वाक्प्रचार (vakprachara) म्हणजे काय ?

वाक्प्रचार (vakprachara) : मराठी भाषेत असे काही शब्द व शब्द समूह आहेत ज्यांचा शब्दशः अर्थ घेऊन न घेता त्या शब्दाच्या अर्था पेक्षा वेगळाच अर्थ प्राप्त होतो व तोच तो पुढे भाषेत रूढ होतो.

अशावेळी शब्दशः होणाऱ्या अर्थापेक्षा वेगळ्या व विशिष्ट अर्थाने रूढ होऊन बसलेल्या शब्द समूहाला “वाक्प्रचार” असे म्हणतात. यालाच  “वाक्संप्रदाय” असेही म्हणतात.

For Example. उदाहरणासाठी पुढील वाक्य पाहू 

• अंगाची लाही होणे – रागाने बेफाम होणे.

वरील वरील वाक्यात अंगाची लाही होणे याचा अर्थ रागाने बेफाम होणे असा होतो.

• अकलेचा खंदक – मूर्ख मनुष्य
• अंग धरणे – लठ्ठ होणे
• अंग काढून घेणे – सबंध तोडणे / जबाबदारी टाळणे
• अर्धचंद्र – गचांडी / हाकलपट्टी करणे
• आकाशाची कुऱ्हाड होणे -सर्व बाजूने संकटे येणे
• आकाश पाताळ एक करणे – नाहक आरडा ओरडा करणे
• कोंडमारा होणे – निरुपाय होणे
• खडे फोडणे – दोष देणे 
• आकाशाला गवसणी घालने – शक्तीबाहेरची गोष्ट करून पाहणे
• खसखस पिकणे – मोठ्याने हसणे 
• खून गाठ बांधणे – निच्छय करणे

काही महत्वाचे वाक्प्रचार

• गळ्यातला ताईत – अतिशय प्रिय वस्तू 
• गाशा गुंडाळणे – निघून जाणे
• ग्वाही देणे – साक्ष देणे 
• घर डोक्यावर घेणे – घरात आरडाओरडा करणे 
• आभाळ फाटणे – सर्व बाजूने संकटे येणे
• इतिषश्री करणे – शेवट करणे 
• उजेड पाडणे – मोठे काम करणे 
• उखळ पांढरे होणे – पुष्कळ द्रव्य मिळणे 
• उंटावरचा शहाणा – मूर्खपणाचा सल्ला देणारा 
• उंबराचे फुल – क्वचित भेटणारी व्यक्ती 
• एरंडाचे गुऱ्हाळ – कंटाळवाणे भाषण करणे 

Also Read : – मराठी साहित्यिक ( Writer’s in Marathi Language)

• ओनामा – प्रारंभ 
• गुण उधळणे – दुर्गुण दाखविणे
• कळीचा नारद भांडणे – लावणारा 
• काखा वर करणे – जवळ काही नाही 
• कानाडोळा करणे – लक्ष न देणे 
• चतुर्भुज होणे – कैद होणे / लग्न होणे
• कागदी घोडे नाचविणे – फक्त लेखनात शूरपणा दाखविणे 
• काक दृष्टीने पाहणे – न्याहाळणे 
• कानावर पडणे – सहजपणे ऐकू जाणे
• कान उघडनी करणे – कडक शब्दात चुकीची जाणीव करून देणे
• घागर गडाचा सुभेदार – पाणक्या
• चुरमुरे खात बसणे – खजील होणे / पदरी काहीही न पडणे
• चहा करणे – स्तुती करणे
• चोरावर मोर बसणे – मात करणे
• छत्तीसचा आकडा –  विरोध
• जमदग्नी – अतिशय रागीट मनुष्य
• जोडे फाटणे – खेटे घालने / नाहक इजा करणे
• जीव टांगणीला लागणे / चिंताग्रस्त होणे
• जखमेवर मीठ चोळणे – उनिवेवर प्रहार करणे
• जिवापाड जपणे – मायेने सांभाळने
• झाकले माणिक – साधा पण गुणी मनुष्य
• तळहाताचा फोड – अतिशय काळजीने जपणूक
• ताटाखालचे मांजर होणे – अंकित होऊन राहणे
• तारे तोडणे – वेड्यासारखे बोलणे
• तोंड टाकने – बरळणे
• तोंडात बोट घालने – नवल करणे
• तोंडावर येणे – फार जवळ येणे
• त्राटिका – कजाग बायको
• त्रेधा उडणे – फजिती होणे 

इयत्ता ५ वी ते ८ वी च्या शिष्यवृत्ती (Scholarship) परीक्षेसाठी हे वाक्प्रचार खूप महत्वाचे (Important) आहेत.

• तिलांजली देणे – त्याग करणे
• थंडा फराळ करणे -उपाशी राहणे
• पांढऱ्या वर काळे करणे – लिहिणे
• पालथ्या घागरीवर पाणी -निषफळ श्रम
• थुंकी झेलणे – खुशामतीची सीमा गाठणे
• पोटाला चिमटा घेणे – अर्धपोटी राहणे
• पोबारा करणे – पळून जाणे
• दगडावरची रेघ – खोटे न ठरणारे शब्द
• फडशा पाडणे – संपविणे
• दात ओठ खाणे – चरफडणे
• ब्रम्हांड आठवने – भीती वाटणे
• दाद देणे – मन व्यक्त करणे / प्रशंसा करणे
• बोल लावणे – दोष देणे
• जीव मुठीत धरणे – मन घट्ट करणे
• बांगडी फुटणे – वैधव्य येणे
• बिनभाड्याचे घर – तुरुंग
• दीड शहाणा – मूर्ख
• बोटे मोडणे – व्यर्थ तडफडणे

मराठी वाक्प्रचार व त्यांचे अर्थ व त्यांचे वाक्यात उपयोग हे पोलीस भरती, स्पर्धा परीक्षा, स्कॉलरशिप, अशा विविध कामांसाठी उपयुक्त ठरते.

• शेणसडा होणे – परिस्थिती वाईट होणे / वाया जाणे
• सद्गदित होणे – गहिवरणे
• सळो की पळो करणे – त्रास देणे
• सव्यापसव्य करणे – यातायात करणे
• सारवासारव करणे – नीटनेटके करणे / संपादणे
• सूतोवाच करणे – प्रारंभ करणे
• सूंबाल्या करणे – पळून जाणे –
• हरताळ फासणे – नाश पावणे/विफल करणे
• हतबल होणे – असमर्थ ठरणे
• हळद लावणे – विवाह होणे
• हस्तक्षेप करणे – ढवळाढवळ करणे
• पांढऱ्यावर काळे करणे – लिहिणे
• पालथ्या घागरीवर पाणी – निष्फळ श्रम
• पोटास चिमटा घेणे – अर्धपोटी राहणे
• पोबारा करणे – पळून जाणे
• फडशा पाडणे – संपविणे
• ब्रह्मांड आठवणे – भीती वाटणे
• बोल लावणे – दोष देणे
• बांगडी फुटणे – वैधव्य येणे
• बिन भाड्याचे घर – तुरुंग
• बोटे मोडणे – व्यर्थ चरफडणे
• भागूबाई – भित्रा माणूस
• मनात मांडे खाणे- मनोराज्य करणे
• माशा मारणे – निरुद्योगी असणे
• मुभा असणे – मोकळीक असणे
• मुलाहिजा बाळगणे – पर्वा करणे
• मेतकूट जमणे – दृढ मैत्री होणे
• रसातळाला जाणे नाश होणे
• राम राम ठोकणे – निरोप देणे
• राम नसणे – अर्थ नसणे
• राम म्हणणे – मरणे
• लंकेची पार्वती – अंगावर दागिने नसलेली स्त्री
• वर्ज्य करणे – टाळणे
• वाकडे पाऊल पडणे – दुर्वर्तन करणे
• वाट लावणे नाश करणे
• वाखाणणी करणे – स्तुती करणे
• वाऱ्यावर सोडणे – दुर्लक्ष करणे
• विडा उचलणे -प्रतिज्ञा करणे
• षट्कर्णी होणे – गुप्त गोष्ट तिसऱ्यास सांगणे
• शहानिशा करणे – खात्री करणे
• धूळ चारणे – पूर्ण पराभव करणे
• धूळभेट – उभ्याउभ्या झालेली भेट

Download Marathi Calligraphy Texts Free

• धाबे दणाणणे – खूप भीती वाटणे
• न भूतो न भविष्यति होणे – पूर्वी न झालेली व पुढे न होणारी गोष्ट घडणे
• नाकी नऊ येणे – बेजार होणे
• टक लावून पाहणे – बारीक नजरेने पाहणे
• ठणठण गोपाळ – द्रव्य व विद्या दोन्ही नसलेला
• डोके खाजविणे – आठवण्याचा प्रयत्न करणे
• डोळे उघडणे – पश्चात्ताप होणे
• पड खाणे – माघार घेणे
• पदरात घालणे – स्वाधीन करणे
• पाणी पडणे – उत्साहभंग होणे
• पाणी पाजणे -पराभव करणे
• पाया घालणे – प्रारंभ करणे –
• पारा चढणे – खूप रागावणे –
• पाणउतारा करणे – अपमान करणे
• पायमल्ली करणे – धुडकावणे
• पांघरूण घालणे – दोष झाकणे
• हात ओला करणे – पैसा किंवा भोजन मिळणे
• हायसे वाटणे – सुटकेचे समाधान होणे
• हातपाय गाळणे – धीर सोडणे
• हात टेकणे – निरुपाय होणे
• हातखंडा असणे – कुशलता असणे
• हाडाची काडे करणे – खूप श्रमणे
• हातचा मळ – सहज घडणारी गोष्ट
• हात धरणे वरचढ ठरणे –
• हातातोंडाशी गाठ पडणे – जेमतेम खाण्यास मिळणे
• हातावर तुरी देणे – फसवून जाणे
• हंबरडा फोडणे – ओक्सीबोक्क्षी रडणे  अनावर शोक होणे

मराठी वाक्प्रचार PDF Download करण्यासाठी पुढील Download बटनावर Click करा