निपुण भारत | NIPUN BHARAT

निपुण भारत हा वाचन आकलन आणि अंकज्ञानात प्रावीण्य मिळवण्यासाठी शासनाने सुरु केलेला नवीन राष्ट्रीय उपक्रम आहे.

NEP 2020 नुसार, “शिक्षण प्रणालीचे सर्वोच्च प्राधान्य हे 2025 पर्यंत प्राथमिक शाळेत सार्वत्रिक मूलभूत साक्षरता आणि अंकज्ञान साध्य करणे असेल.

या धोरणाचा उर्वरित भाग आपल्या विद्यार्थ्यांसाठी केवळ तेव्हाच संबंधित ठरेल जेव्हा हे सर्वात मूलभूत शिक्षण आवश्यकता (म्हणजेच, वाचन, लेखन आणि अंकगणित मूलभूत स्तरावर) प्रथम साध्य केले जाईल.

यासाठी, शिक्षण मंत्रालयाने प्राधान्याने एक राष्ट्रीय मूलभूत साक्षरता आणि अंकज्ञान मिशन स्थापन केले जाईल.

त्यानुसार, सर्व राज्य/केंद्रशासित प्रदेश सरकारे त्वरित सार्वत्रिक मूलभूत साक्षरता आणि अंकज्ञान साध्य करण्यासाठी अंमलबजावणी योजना तयार करतील, 2025 पर्यंत साध्य करावयाचे टप्प्याटप्प्याचे लक्ष्य आणि उद्दिष्टे ओळखतील आणि त्याच्याशी संबंधित प्रगतीचे बारकाईने निरीक्षण करतील.”

निपुण भारत योजनेची सुरवात कधी व कशी झाली ?

विद्यार्थ्यांमध्ये अंकगणित व आकलनक्षम अध्ययन या दोन्ही गोष्टींचा पाया पक्का होण्यासाठी NEP-2020 (National Education policy 2020) मध्ये ५ जुलै २०२१ रोजी या योजनेची सुरवात करण्यात आली.

भारतामध्ये इयत्ता ५ वी पर्यंत शाळेत जाणाऱ्या विद्यार्थ्यांपैकी सुमारे ५५% विद्यार्थी हे पाठ्यापुस्तकातील मुलभूत घटक हे आत्मसात करण्यास अक्षम आहेत हे Global Bank of Learning Poverty Index च्या सर्वेक्षणात दिसून आले आहे.

Nipun Bharat योजनेची उद्दिष्टे

या योजनेची प्रमुख उद्दिष्टे हि खालीलप्रमाणे आहे ते पाहू

१. विद्यार्थ्यांना आकलनक्षम अध्ययनावर भर देणे.

२. शिक्षकांची गुणवत्ता वाढविणे.

३. शिक्षण साधनांची निर्मिती करणे.

FAQ :

राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण २०२० (NEP-2020)

राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण 2020 (NEP 2020) हे भारताच्या शिक्षण क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण बदल घडवून आणण्यासाठी तयार करण्यात आलेले एक व्यापक धोरण आहे. हे धोरण 29 जुलै 2020 रोजी केंद्रीय मंत्रिमंडळाने मंजूर केले होते.

या धोरणाचे मुख्य उद्दिष्ट शिक्षणाच्या सर्व स्तरांवर गुणवत्ता सुधारणा करणे आणि शिक्षण प्रणालीला अधिक लवचिक, सर्वसमावेशक आणि बहुविध बनवणे आहे.

धोरणाची रचना

NEP 2020 अंतर्गत शिक्षणाची नवीन रचना 5+3+3+4 अशी आहे.

1. पायाभूत स्तर (वय 3-8 वर्षे) : अंगणवाडी, पूर्वप्राथमिक शाळा आणि इयत्ता 1 आणि 2 यांचा समावेश.
2. पूर्वाध्ययन स्तर (वय 8-11 वर्षे) : इयत्ता 3 ते 5.
3. पूर्वमाध्यमिक स्तर (वय 11-14 वर्षे) : इयत्ता 6 ते 8.
4. माध्यमिक स्तर (वय 14-18 वर्षे) : इयत्ता 9 ते 12.

मुख्य वैशिष्ट्ये

1. सर्वसमावेशकता आणि लवचिकता : शिक्षण प्रणाली अधिक लवचिक आणि सर्वसमावेशक बनविण्यावर भर दिला आहे. विद्यार्थ्यांना त्यांच्या आवडीप्रमाणे विषय निवडण्याची मुभा दिली जाईल.
2. बहुभाषिकता : प्राथमिक शिक्षण मातृभाषेतून देण्यावर भर दिला आहे. यामुळे विद्यार्थ्यांची संज्ञानात्मक क्षमता वाढेल.
3. तंत्रज्ञानाचा वापर : शिक्षणात तंत्रज्ञानाचा वापर वाढविण्यावर भर दिला आहे. डिजिटल शिक्षणाला प्रोत्साहन देण्यात आले आहे.
4. शिक्षक प्रशिक्षण : शिक्षकांच्या प्रशिक्षणावर विशेष लक्ष दिले आहे. शिक्षकांना सतत प्रशिक्षण देऊन त्यांच्या कौशल्यात सुधारणा केली जाईल.
5. उच्च शिक्षणात सुधारणा : उच्च शिक्षणात बहुविधता आणण्यासाठी आणि संशोधनाला प्रोत्साहन देण्यासाठी राष्ट्रीय संशोधन प्रतिष्ठान (NRF) स्थापन करण्यात आले आहे.

• Download Shalarth Form PDF
• Download Question Papers PDF For 1 to 5th Standard.

फायदे आणि आव्हाने

फायदे

• विद्यार्थ्यांच्या सर्वांगीण विकासावर लक्ष केंद्रित.
• शिक्षण प्रणाली अधिक लवचिक आणि सर्वसमावेशक.
• तंत्रज्ञानाचा वापर वाढवून शिक्षण अधिक सुलभ.

आव्हाने:

• धोरणाची अंमलबजावणी प्रभावीपणे करणे.
• ग्रामीण भागात तंत्रज्ञानाचा प्रसार.
• शिक्षकांच्या प्रशिक्षणाची गुणवत्ता सुधारणे.

राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण 2020 हे भारताच्या शिक्षण क्षेत्रात एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे. या धोरणाच्या अंमलबजावणीमुळे शिक्षणाची गुणवत्ता सुधारेल आणि विद्यार्थ्यांना अधिक संधी मिळतील.

निपुण भारत योजना मराठी माहिती (NIPUN Bharat Scheme in Marathi)

निपुण भारत योजना (NIPUN Bharat Scheme) ही भारत सरकारने सुरू केलेली एक महत्त्वाकांक्षी योजना आहे, ज्याचा उद्देश प्राथमिक शाळांमध्ये मुलभूत साक्षरता आणि संख्याज्ञान (Foundational Literacy and Numeracy) साध्य करणे आहे. या योजनेची घोषणा 5 जुलै 2021 रोजी करण्यात आली होती आणि ती राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण 2020 (NEP 2020) च्या अंतर्गत येते.

योजनेची उद्दिष्टे

1. मुलभूत साक्षरता आणि संख्याज्ञान: 2026-27 पर्यंत सर्व प्राथमिक शाळांमध्ये मुलभूत साक्षरता आणि संख्याज्ञान साध्य करणे.
2. शिक्षक प्रशिक्षण: शिक्षकांना सतत प्रशिक्षण देऊन त्यांच्या कौशल्यात सुधारणा करणे.
3. समग्र शिक्षा अभियान: शिक्षणाच्या सर्व स्तरांवर गुणवत्ता सुधारणा करणे आणि शिक्षण प्रणालीला अधिक लवचिक, सर्वसमावेशक आणि बहुविध बनवणे.

मुख्य वैशिष्ट्ये

1. सर्वसमावेशकता आणि लवचिकता: शिक्षण प्रणाली अधिक लवचिक आणि सर्वसमावेशक बनविण्यावर भर दिला आहे. विद्यार्थ्यांना त्यांच्या आवडीप्रमाणे विषय निवडण्याची मुभा दिली जाईल.
2. बहुभाषिकता: प्राथमिक शिक्षण मातृभाषेतून देण्यावर भर दिला आहे. यामुळे विद्यार्थ्यांची संज्ञानात्मक क्षमता वाढेल.
3. तंत्रज्ञानाचा वापर: शिक्षणात तंत्रज्ञानाचा वापर वाढविण्यावर भर दिला आहे. डिजिटल शिक्षणाला प्रोत्साहन देण्यात आले आहे.
4. शाळा आधारित मूल्यांकन: विद्यार्थ्यांच्या प्रगतीचे मूल्यमापन शाळा स्तरावर करण्यात येईल.

निपुण भारत योजनेचे फायदे आणि आव्हाने

फायदे:

• विद्यार्थ्यांच्या सर्वांगीण विकासावर लक्ष केंद्रित.
• शिक्षण प्रणाली अधिक लवचिक आणि सर्वसमावेशक.
• तंत्रज्ञानाचा वापर वाढवून शिक्षण अधिक सुलभ.

आव्हाने:

• धोरणाची अंमलबजावणी प्रभावीपणे करणे.
• ग्रामीण भागात तंत्रज्ञानाचा प्रसार.
• शिक्षकांच्या प्रशिक्षणाची गुणवत्ता सुधारणे.