संधी | स्वरसंधी | व्यंजनसंधी | विसर्गसंधी

एकमेकांशेजारी येणारे दोन वर्ण एकमेकांमध्ये मिसळतात व त्यांचा एक जोडशब्द तयार होतो. वर्णांच्या अशा एकत्र होण्याच्या प्रकारास ‘संधी’ असे म्हणतात.

संधी होताना पहिल्या शब्दातील शेवटचा वर्ण व दुसऱ्या शब्दातील पहिला वर्ण हे एकमेकांमध्ये मिसळतात व त्या दोहोंबद्दल एक वर्ण तयार होतो. संधी म्हणजे सांधणे, जोडणे होय.

जवळ जवळ येणाऱ्या दोन वर्णापैकी दोन्ही व्यंजने असतील किंवा पहिला वर्ण व्यंजन व दुसरा वर्ण स्वर असेल तेव्हा त्याला व्यंजनसंधी असे म्हणतात. व्यंजन + व्यंजन किंवा व्यंजन + स्वर असे त्याचे स्वरूप असते.

संधीचे प्रकार

संधीचे एकूण ३ प्रकार पडतात ते खालीलप्रमाणे

• स्वरसंधी
• व्यंजनसंधी
• विसर्गसंधी

स्वरसंधी म्हणजे काय ?

एकमेकांशेजारी येणारे वर्ण (अक्षरे) हि जर “ने” या अक्षराने जोडले असतील तर तेथे जी संधी होते तिला “स्वरसंधी” असे म्हणतात.

स्वरसंधीची काही उदाहरणे पाहू (For Example)

• मुनी + इच्छा = मुनीच्छा
• देव + आलय = देवालय
• सूर्य + अस्त = सूर्यास्त
• विद्या + अर्थी = विद्यार्थी
• महिला + आश्रम = महिलाश्रम
• चंद्र + उदय = चंद्रोदय

व्यंजन संधी म्हणजे काय ?

जवळ – जवळ येणाऱ्या दोन वर्णांपैकी दोन्ही व्यंजने असतील किंवा पहिला वर्ण व्यंजन व दुसरा वर्ण स्वर असेल अशा वेळी जी संधी होते त्यास व्यंजन संधी असे म्हणतात.

व्यंजन संधी मध्ये एकतर : व्यंजन + व्यंजन किंवा व्यंजन + स्वर असे स्वरूप पाहायला मिळतेॉ

आता अभ्यासासाठी काही उदाहरणे (Example) पाहू.

• विपद् + काल : द् + क् = त् + क् = त्क = विपत्काल
• सत् + आचार : त् + आ = द् + आ = दा = सदाचार
• षट् + रिपू : ट् + र् = ड् + र = ड्र = षड्रिपू
• जगत् + नाथ : त् + न् = न् + न् = जगन्नाथ
• सत् + मती : त् + म् = न् + म् = सन्मती

विसर्ग संधी

विसर्ग हा स्वतंत्र स्वर नसून तो स्वरादी आहे, हे आपण पाहिले. त्यामुळे कोणत्या तरी स्वरानंतर तो येतो. जसे अ + विसर्ग = अ:

विसर्गसंधी मध्ये एकत्र येणाऱ्या वर्णांतील पहिला वर्ण विसर्ग व दुसरा वर्ण व्यंजन किंवा स्वर असतो तेव्हा त्याला विसर्गसंधी असे म्हणतात.

संधीची काही उदाहरणे | Some Examples

• ज्ञान + ईश्वर = ज्ञानेश्वर
• सह + अनुभूती = सहानुभूती
• प्रश्न + उत्तर = प्रश्नोत्तर
• पर + उपकार = परोपकार
• हर + एक = हरेक
• प्रति + अक्ष = प्रत्यक्ष
• धारा + उष्ण = धारोष्ण
• अयोध्या + ईश = अयोध्येश
• जगत् + ईश्वर = जगदीश्वर

हे पण वाचा : समानार्थी शब्द | Marathi Synonyms | Marathi Samanarthi shabd

• जगत् + जीवन = जगज्जीवन
• भगवत् + गीता = भगवद्गीता
• भाषा + अंतर = भाषांतर
• मत् + माता = मन्माता
• दिक् + अंतर = दिगंतर
• यथा + इष्ट = यथेष्ट
• निः + इच्छ = निरिच्छ
• सत् + मती = सन्मती
• अन्य + उक्ती = अन्योक्ती
• चंद्र + अस्त = चंद्रास्त
• अल्प + आहार = अल्पोपहार

पुढील संधी सोडवा :

• परि + ईक्षा = परीक्षा
• दीर्घ + उत्तरी = दीर्घोत्तरी
• वन + औषधी = वनौषधी
• प्रति + अंतर = प्रत्यंतर
• चिंता + आतुर = चिंतातुर
• नील + आकाश = नीलाकाश
• लंका + अधिपती = लंकाधिपती
• गुरु + आज्ञा = गुर्वाज्ञा
• वि + आसंग = व्यासंग

Also Read : बौद्धिक अक्षमता (Mental Retardation)

• भगवत् + भक्ती = भगवद्भक्ती
• भगवत् + नाम = भगवन्नाम
• हेतु + आभास = हेत्वाभास
• सम् + आलोचन = समालोचन
• पुनः + आगमन = पुनरागमन
• आयुः + वेद = आयुर्वेद
• धनुः + वात = धनुर्वात
• उत् + ज्ज्वल = उज्ज्वल
• गण + ईश + उत्सव = गणेशोत्सव
• सत् + चित् + आनंद = सच्चिदानंद

Also Read : प्रयोग ( Prayog) | मराठी व्याकरण

संधी शब्दाची PDF Download करण्यासाठी पुढे दिलेल्या Download बटनावर Click करा.