पु. ल. देशपांडे : जन्म आणि प्रारंभिक जीवन
८ नोव्हेंबर १९१९ रोजी मुंबईतील गावदेवी या भागात गौड सारस्वत ब्राह्मण (जी.एस. बी.) कुटुंबामध्ये पुरुषोत्तम लक्ष्मण देशपांडे यांचा जन्म झाला. त्यांचे बालपण जोगेश्वरी येथील सारस्वत कॉलनीत गेले. त्यांनी पार्ले टिळक विद्यालयात शालेय शिक्षण घेतले आणि नंतर पुण्याच्या फर्ग्युसन महाविद्यालयात आणि सांगलीच्या विलिंग्डन महाविद्यालयात ते शिकले.
शिक्षण आणि करियर
शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर काही काळ ते शाळेत शिक्षक होते. पण त्यांचे खरे कौशल्य लेखन आणि कलाक्षेत्रात होते. १९४० च्या दशकात त्यांनी साहित्यक्षेत्रात पदार्पण केले. त्यांच्या विनोदाच्या जादूने हसवणे आणि त्यांच्या गंभीर विचारांनी विचार करायला लावणे, हे त्यांच्या लेखनाचे वैशिष्ट्य होते.
बहुमुखी प्रतिभा
पु. ल. देशपांडे हे केवळ लेखकच नव्हते, तर एक अभिनेता, दिग्दर्शक, संगीतकार आणि गायकही होते. त्यांनी मराठी रंगभूमी आणि चित्रपटसृष्टीतही महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. त्यांच्या अभिनयाने प्रेक्षकांची मनं जिंकली आणि त्यांच्या संगीताने भावनांना उजाळा दिला.
अनमोल साहित्यकृती
पु. ल. देशपांडे यांनी विविध साहित्यप्रकारांमध्ये लेखन केले. त्यांच्या कादंबऱ्या, कथा, नाटकं, गद्यलेखन आणि कविता या सर्वांनीच वाचकांची मने जिंकली. त्यांच्या काही प्रसिद्ध कृतींमध्ये “व्यक्ती आणि वल्ली“, “नामु परीट”, “बटाट्याच्या चाळीचे मालक”, “मी आणि माझा शत्रुपक्ष”, “पूर्वरग”, “अपूर्वाई”, “जावे त्याच्या देशा”, “व्यंग्यचित्रे” यांचा समावेश आहे.
विनोदाचा जादूगर
पु. ल. देशपांडे यांच्या विनोदाची अशी जादू होती की, त्यांच्या लेखनाने वाचक हसण्याबरोबरच विचार करायलाही भाग पाडत होते. त्यांच्या विनोदाचा हा सौंदर्यशास्त्रीय दृष्टीकोन होता. त्यांच्या लेखनातून समाजातील विसंगती, ढोंग आणि अंधश्रद्धा यांचा त्यांनी कटाक्ष केला.
नाटककार आणि अभिनेता
पु. ल. देशपांडे हे एक उत्कृष्ट नाटककार होते. त्यांनी लिहिलेल्या नाटकांनी मराठी रंगभूमीवर खळबळ उडवून दिली. तसेच ते स्वतःही एक उत्तम अभिनेता होते. त्यांच्या अभिनयाने प्रेक्षकांची मनं जिंकली. त्यांनी एकपात्री-बहुपात्री नाटकांमध्येही आपली कला दाखवली.
संगीतकार आणि गायक
पु. ल. देशपांडे हे संगीताचेही पारखी होते. त्यांनी स्वतः संगीत दिग्दर्शन केले आणि गायलेही. त्यांचा आवाज मधुर होता आणि त्यांच्या गायनाने श्रोत्यांच्या मनावर मोहिनी घातली.
अनमोल विचार आणि जीवनदर्शन
पु. ल. देशपांडे हे केवळ विनोदी लेखकच नव्हते, तर त्यांनी गंभीर विचारांचेही साहित्य दिले. त्यांच्या लेखनातून आपल्याला जीवन, प्रेम, हास्य, व्यंग्य आणि गंभीर विचार यांचा सुंदर संगम पाहायला मिळतो. त्यांच्या विचारांनी अनेकांना प्रेरणा दिली.
मराठी साहित्यातील योगदान
पु. ल. देशपांडे यांनी मराठी साहित्याला अमूल्य योगदान दिले. त्यांच्या लेखनामुळे मराठी वाङ्मयाला एक नवे आयाम मिळाला. त्यांच्या लेखनाचा प्रभाव आजही मराठी वाचकांवर दिसून येतो.
मृत्यू
१२ जून २००० रोजी या महान साहित्यिकचे निधन झाले. पण त्यांचे साहित्य अमर आहे. त्यांच्या लेखनातून आपल्याला जीवन, प्रेम, हास्य, व्यंग्य आणि गंभीर विचार यांचा सुंदर संगम पाहायला मिळतो. त्यांच्या साहित्याचा अभ्यास करून आपण आपल्या मनाला समृद्ध करू शकतो.
पु. ल. देशपांडे यांचे निधन झाले तरी त्यांचे साहित्य अमर आहे. त्यांच्या लेखनातून आपल्याला जीवन, प्रेम, हास्य, व्यंग्य आणि गंभीर विचार यांचा सुंदर संगम पाहायला मिळतो. त्यांच्या साहित्याचा अभ्यास करून आपण आपल्या मनाला समृद्ध करू शकतो.
पु. ल. देशपांडे यांनी लिहिलेली पुस्तके
- व्यक्ती आणि वल्ली
- बटाट्याची चाळ
- असा मी असामी
- अपूर्वाई
- पूर्वरंग
- हसवणूक
- गणगोत
- ती फुलराणी
- जावे त्यांच्या देशा
- गुण गाईन आवडी
- अघळपघळ
- गोळाबेरीज
- गाठोडं
- एक शून्य मी
- मुक्काम शांतिनिकेतन